Ιε�ά Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης
Το Παγγαίο όρος φιλοξενεί εδώ και 16 αιώνες το αρχαιότερο μοναστηριακό κτίσμα της Μακεδονικής γης, τήν Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου της Εικοσιφοινίσσης. Κατά την παράδοση ο επίσκοπος Φιλίππων Σώζων, πο� έλαβε μέρος στην Δ΄ Οικουμενική Σ�νοδο το 451 μ. Χ., ίδρυσε ναό και μοναστικό οικισμό στή θέση Βίγλα, 50 μέτρα ανατολικά της σημερινής Μονής. Το 518 μ.Χ. - κατά άλλη εκδοχή στα τέλη του 8ου αιώνα.- φτάνει στο Παγγαίο από τα Ιεροσόλυμα, ο πρώτος κτήτορας της Μονής, ο Άγιος Γερμανός, ο οποίος και ξεκινά τήν ανοικοδόμηση του Μοναστηριο� στη σημερινή του θέση. Κατά τον 11ο αιώνα κτίσθηκε εκ νέου το «Καθολικό» της Μονής και το Μοναστήρι ανακηρ�χτηκε «Σταυροπηγιακό». Νέα λάμψη γνώρισε η Μονή το έτος 1472, όταν σ’ αυτήν αποσ�ρθηκε ο παραιτηθείς από το θρόνο του Οικουμενικός Πατριάρχης Άγιος Διον�σιος ο Α΄, ο οποίος και κατονομάζεται ως ο δε�τερος κτήτορας του Μοναστηριο�. Στην εποχή του η Μονή απέκτησε μεγάλη ακμή και αίγλη και ως προς τον αριθμό τον μοναχών και ως προς τις κτιριακές εγκαταστάσεις. Ανάμεσα στις πολλές περιπέτειες πο� γνώρισε ἡ Μονή κατά την ιστορική διαδρομή της ξεχωρίζει η σφαγή τον 172 μοναχών της από το�ς Οθωμανο�ς στις 25/8/1507. Στα χρόνια πο� ακολο�θησαν η Μονή έγινε πνευματικό και εθνικό κέντρο για την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Ανέπτυξε πλο�σια δράση για την ενίσχυση το φρονήματος τον καταπιεσμένων Ελλήνων τόσο κατά την Τουρκοκρατία, όσο και κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, ιδιαίτερα δε κατά την περίοδο της αρχιερατείας το Αγίου Χρυσοστόμου Δράμας. Στην Νερά Μονή λειτο�ργησε ἡ περίφημη Ελληνική Σχολή. Η Μονή κατείχε εκατοντάδες πολ�τιμα κειμήλια, πολ� μεγάλης θρησκευτικής και ιστορικής αξίας. Ιδιαίτερα αξιόλογη ήταν ἡ Βιβλιοθήκη της Εικοσιφοινίσσης. Πριν από τη σ�λησή της περιλάμβανε τουλάχιστον 1300 τόμους, από το�ς οποίους ο 430 ήταν κώδικες χειρόγραφοι σε περγαμηνή ἤ χαρτί, ο δε υπόλοιποι έντυποι. Υπήρχαν 567 τόμοι παλαιοτήτων βιβλίων με κλασσικο�ς Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς, καθώς και με βυζαντινο�ς λογίους, όπως και άλλες σπανιότατες έντυπες εκδόσεις του 16ου και 17ου αιώνος. Η ανοικοδόμηση της Μονής ξεκίνησε εντατικά το 1965 από τον μακαριστό Μητροπολίτη Δράμας κυρό Διον�σιο (1965-2005), στον οποίο επάξια ανήκει η τιμή του τρίτου κτήτορα. Τα περισσότερα χειρόγραφα, χάρη σε φιλότιμες ιδιωτικές επιστημονικές προσπάθειες, έχουν εντοπίστε. Τα πιο πολλά από αυτά βρίσκονται σήμερα στο Κέντρο Σλάβο-Βυζαντινών Σπουδών «IVAN DUJČEV» του Πανεπιστημίου «SV. KLIMENT OHRIDSKI» της Σόφιας. Το ίδιο ισχ�ει και για τα περισσότερα κειμήλια.
