Τ�μβος Ζώνης Δοξιπά�ας

Στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. τέσσερα μέλη μιας πλο�σιας οικογένειας γαιοκτημÏŒνων που πέθαναν διαδοχικά, αποτεφρÏŽθηκαν και ενταφιάστηκαν στο ίδιο σημείο, κοντά στο δρÏŒμο που οδηγο�σε απÏŒ την Αδριανο�πολη στη Φιλιππο�πολη. Στην ίδια θέση κατασκευάστηκε σταδιακά μεγάλος τ�μβος, για να διατηρηθεί ανά τους αιÏŽνες ζωντανή η μνήμη των νεκρÏŽν. 
Η περιοχή ανήκει σήμερα στο Δήμο Κυπρίνου και βρίσκεται κοντά στα χωριά Μικρή Δοξιπάρα, ΖÏŽνη και ΧελιδÏŒνα. Με την ανασκαφή εντοπίστηκαν τέσσερις μεγάλοι λάκκοι που περιείχαν τα υπολείμματα των κα�σεων τριÏŽν ανδρÏŽν και μιας γυναίκας μαζί με πολυάριθμα αντικείμενα που τους συνÏŒδευαν στον άλλο κÏŒσμο, ÏŒπως πήλινα, γυάλινα και χάλκινα αγγεία, χάλκινοι λυχνοστάτες και λυχνάρια, χάλκινα φανάρια, ÏŒπλα, κοσμήματα, ξ�λινα κιβωτίδια κ.ά. Οι πέντε άμαξες με τις οποίες μεταφέρθηκαν οι νεκροί στην περιοχή του τ�μβου, ενταφιάστηκαν στον ίδιο χÏŽρο μαζί με τα υποζ�γιά τους. Δίπλα τους τάφηκαν άλλα πέντε άλογα. Σε ÏŒλες τις άμαξες διατηρο�νται τα μεταλλικά λειτουργικά και διακοσμητικά στοιχεία, ενÏŽ σε δ�ο απÏŒ αυτές διατηρο�νται και αποτυπÏŽματα των ξ�λινων τμημάτων τους. 
Η Î­ρευνα στον ταφικÏŒ τ�μβο της Μικρής Δοξιπάρας-ΖÏŽνης άρχισε το 2002 απÏŒ τη ΙΘ΄Εφορεία ΠροÏŠστορικÏŽν και ΚλασικÏŽν Αρχαιοτήτων Θράκης, περιφερειακή υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμο�, με υπε�θυνους αρχαιολÏŒγους τον Διαμαντή Τριαντάφυλλο, Διευθυντή τÏŒτε της Εφορείας και τη ΔÏŒμνα Τερζοπο�λου. Μέχρι σήμερα οι εργασίες χρηματοδοτο�νται εξολοκλήρου απÏŒ το Υπουργείο Πολιτισμο�. 
Η ανασκαφή είχε σωστικÏŒ χαρακτήρα. Στο παρελθÏŒν είχαν προηγηθεί πολλές προσπάθειες καταστροφής του τ�μβου και σ�λησης των ταφÏŽν. Η Î­νταξη της ανασκαφής στο πρÏŒγραμμα σωστικÏŽν ανασκαφÏŽν ταφικÏŽν τ�μβων του βÏŒρειου Έβρου, αποφασίστηκε το 1998, ÏŒταν μετά απÏŒ υπÏŒδειξη του Θανάση Δερμεντζή, κατοίκου της Μικρής Δοξιπάρας, επισκεφτήκαμε την περιοχή του τ�μβου και διαπιστÏŽσαμε την �παρξη πολλÏŽν παράνομων ορυγμάτων στην επιφάνειά του. Τα πολυάριθμα θρα�σματα επεξεργασμένου μαρμάρου και λατ�πης που βρίσκονταν διάσπαρτα στην περιφέρεια του τ�μβου, μας οδήγησαν στην αρχική υπÏŒθεση ÏŒτι ο τ�μβος κάλυπτε κτιστÏŒ τάφο ή σαρκοφάγο. Η υπÏŒθεση αυτή δεν επιβεβαιÏŽθηκε. Σήμερα πιστε�ουμε ÏŒτι στην κορυφή του τ�μβου υπήρχε κτιστÏŒ ταφικÏŒ μνημείο που έχει καταστραφεί ολοσχερÏŽς ή ÏŒτι το μνημείο προÏ‹πήρχε στη θέση που αργÏŒτερα κάλυψε ο τ�μβος ή σε κάποια γειτονική θέση. 
Το 1999 έγινε το τοπογραφικÏŒ διάγραμμα του τ�μβου και το 2000 πραγματοποιήθηκε γεωφυσική διασκÏŒπηση με γεωραντάρ απÏŒ το Εργαστήριο Γεωφυσικής-Δορυφορικής ΤηλεπισκÏŒπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτο�του ΜεσογειακÏŽν ΣπουδÏŽν της Κρήτης με επικεφαλής τον Δρ. ΑπÏŒστολο Σαρρή. 
Η ανασκαφή άρχισε στις 9 Σεπτεμβρίου του 2002. Λίγες μέρες αργÏŒτερα αποκαλ�φθηκαν οι τροχοί της πρÏŽτης άμαξας. Τετράτροχες άμαξες θαμμένες μÏŒνες ή μαζί με τα άλογά τους έχουν βρεθεί σε πολλές χÏŽρες της ΕυρÏŽπης και της Ασίας, στην Ελλάδα ÏŒμως ήρθαν για πρÏŽτη φορά στο φως στον τ�μβο της Μικρής Δοξιπάρας-ΖÏŽνης. Η καλή διατήρηση των αμαξÏŽν και των σκελετÏŽν των αλÏŒγων και η �παρξη αποτυπωμάτων των ξ�λων σε δ�ο απÏŒ τις άμαξες μας προσέφερε μια μοναδική, ιδιαίτερα ζωντανή ανασκαφική εικÏŒνα, την οποία προσπαθήσαμε να διατηρήσουμε με κάθε μέσο που είχαμε στη διάθεσή μας. 
Η ανασκαφή συνεχίστηκε, κάτω απÏŒ πολ� δ�σκολες συνθήκες, καθÏŒλη τη διάρκεια του 2003 και σταδιακά ήρθαν στο φως οι υπÏŒλοιπες τέσσερις άμαξες, οι ταφές πέντε αλÏŒγων και οι τέσσερις μεγάλοι λάκκοι που περιείχαν τα υπολείμματα της κα�σης των νεκρÏŽν και πολυάριθμα αντικείμενα που είχαν τοποθετηθεί απÏŒ τους συγγενείς για να συνοδε�ουν τους νεκρο�ς στη μετά θάνατον ζωή τους. Για την προστασία των αμαξÏŽν, των ταφÏŽν των αλÏŒγων και των κα�σεων απÏŒ τις καιρικές συνθήκες κατασκευάστηκαν ελαφρά στέγαστρα, κάτω απÏŒ τα οποία ολοκληρÏŽθηκε η επίπονη διαδικασία καθαρισμο� και αποκάλυψής τους. Η ανασκαφική έρευνα ολοκληρÏŽθηκε το 2004. Σήμερα έχει αφαιρεθεί ολÏŒκληρη η επίχωση του τ�μβου. Οι άμαξες και οι σκελετοί των αλÏŒγων βρίσκονται ακÏŒμη στο έδαφος, ενÏŽ τα αντικείμενα έχουν απομακρυνθεί απÏŒ τα ορ�γματα των κα�σεων. Η συντήρηση των αμαξÏŽν και των κινητÏŽν ευρημάτων απÏŒ τις κα�σεις βρίσκεται σε εξέλιξη. 
Τα πρÏŽτα αποτελέσματα των ερευνÏŽν μας δημοσιοποιήθηκαν το Φεβρουάριο του 2003 στη Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια της ετήσιας συνάντησης για το ΑρχαιολογικÏŒ Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη, προκαλÏŽντας μεγάλη αίσθηση τÏŒσο στην αρχαιολογική κοινÏŒτητα ÏŒσο και στο ευρ�τερο κοινÏŒ.